O territorio de Galicia

Abel Bouhier. La Galice Essai geographique d´analyse et d´interpretacion dun vieux complexe agraire. 1977.
Xaquin Lorenzo. A terra. Historia material de xeografía e Historia de Galicia. 
Ramón Villares Historia de Galicia 1991
José Fariña Tojo Los asentamientos rurales en Galicia 1980
Ramón Otero Pedrayo Guía de Galicia 1945


Galicia ten 29.000km2 e uns tres millóns de habitantes, pouca densidade. 31.000 poboacións, dispersión. Hai a metade de entidades de poboación de España, sendo o 7% da poboación. A parroquia ten entorno aos 10 km2.

A poboación tivo unha importante migración nos anos 20 e 30 a América, sobre todo a Arxentina. Nos anos 60 e 80 migraron 80.000 persoas a Europa. Tamén houbo unha gran migración interior a Madrid, Barcelona e Vizcaia.

Otero Pedraio: a historia está relatada nos camiños.
Todo o territorio está humanizado. Por iso todo está nomeado.  Existen fundamentalmente tres elementos que organizan o territorio. Castro, vila e parroquia.

Castro como xeito de habitar a terra, a colonización do espazo natural. Coa chegada dos celtas comezan a organizar a terra, a colonización do espazo natural. É o refuxio da poboación cercana ós espazos amurallados, con casas, cidades habitadas , son as citanias.

-Os castros e citanias están cerca de lugares con auga e en lugares con unha posición dominante. Esta é a primeira organización do territorio.

-Villae: no ano 137a.C Os romanos acaban conquistando estas terras nas guerras Cántabras. Esto da lugar a cidades como Lugo, que eran asentamentos militares. A tenda romana tiña 27 pés romanos (1 pe romano " 23cm).  Sendo un pobo conquistador, non fan que os galegos emigren. Hai unha conviviencia entre dúas culturas. Aquí en Galicia non se fan cidades, senón que se constrúen coa organización que había. Sen embargo os romanos necesitan organizar o territorio: villae como unidade xurídica e económica e que explota unha gran extensión de terra. Conviven con pequenas parcelas dos siervos. Potenciábase a agricultura.

Os castros utilizaban os medios que tiñan da maneira que podían. Aquí en Galicia utilízanse a pedra, emprégase a pedra porque é o que hai ao lado.

-Parroquia: ligada ao cristianismo. Prisciliano é un monxe que acaba executao e que une as adoracións panteísticas co cristianismo. En Galicia segue existindo unha tendencia ao panteísmo. Aínda hoxe existe unha asociación de lugares naturais e os lugares sagrados, cristianízanse actividades ancestrais. Por eso aparecen igrexias nos castros.

A parroquia é a célula básica que organiza o territorio. Pero sobre todo organiza a sociedade. É unha unidade que ten varias aldeas. Organiza esa estructura de aldeas. A parroquia é unha poboación, non un territorio, os seus límites non son administrativos.

Os conventos e mosteiros van asociados á parroquia. Organizan o territorio e a organización eclesiástica. En 1214 peregrina a Santiago Francisco de Asís e trae a orde dos Franciscanos. Estes son os grandes enterradores. Onde hai unha igrexa hai un ceminterio.

Os señores, servos e curas obligaban ós foros, a facendeira (sustento), ó xantar e a loitosa (tributo á morte). Distinguían a poboación dos foros en señores, servos e curas. Obrigábase ós servos a adicarlles horas de traballo aos señores, dar comida e cobixo e pagar diezmos para o enterro.

Temos unha actividade, unha xeografía e unha xente.



Composicón xeolóxica basada en granito e pizarra.

Galicia ten 1200 km de costa. As rías son o gran fenómeno distintivo da nosa terra. Son como vales inundados. Son espazos agarimosos donde podemos producir no mar.

Funcionamento dunha ría: é un lugar de moita riqueza ecolóxica e productiva. Hai unha auga superficial que pertence ao mar e por abaixo a auga da ría.  Son montañas redondeadas coa topografía dos vales. Cambia sustancialmente as condicións climáticas, existen microclimas. Zonas de benestar, protexidas do norte e moi soleadas.

O minifundio está asociado en Galicia ao policultivo. Esto ven dende os romanos. A pequena parcelación e a poboación dispersa xenera unha paisaxe moi distintiva .

Galicia é a unión de microclimas, minifundio, policultivo, poboación dispersa...

A revolución irmandiña. Por primeira vez faise unha unión entre distintos colectivos, hermandades, servos... e destrúense castelos

SXVI Chegada dos Fonsecas (Hospital Real, claustro da catedral...)
SXVIII Batalla de Rande (Borbóns)

O camiño de Santiago non estructura a vida da poboación galega. O camiño ten outro interés. Cando se fan recorridos de autobuses non se inclue o camiño. O camiño de Santiago é un camiño cultural.

Santiago é o culmen do saber construir. Representa todo o coñecemento adquirido. A actividade, a técnica cambia a maneira de usar o solo, e sen embargo, a distribución do solo non cambia. Unha actividade enriquece o solo e sen embargo non o modifica.

O territorio construido

Falamos do territorio porque nos preocupa a súa forma, como concepto dinámico, estudiamos o territorio coma un proceso que nos explica. Entender o proceso como algo dinámico, un proceso de asimilación das formas latentes e a relación co lugar e as actividades do home. A agricultura explica unha gran parte fundamental da construcción do espazo. O territorio mostra o grao de control do home sobre a natureza.

 

1. Agricultura: control da natureza e control das condicións e dependencias dos axentes que contribúen ao espazo agrícola. O espazo agrícola pendente dos axentes que determinan a súa forma, como ex. as estacións.
2. Sociedade. Propiedade, explotación. Características da poboación e desenvolvemento das súas técnicas. Condicións económico sociais.
3. Actividade. elemento que une a capacidade do chan, a capacidade técnica e a estructura parcelaria. Relaciónase e xera forma. Se non hai actividade o resto de cousas carece de sentido. A actividade é a que xera o espazo, a forma, uso , necesidade. A forma do territorio fala de actividade xenerada e que xenera espazo.

 

Territorio: calquera territorio ten isto combinado:

 

• actividade (parcelario) xe non se xenera actividade non teñen valor as demáis.
• move (camiños)
• vida (arquitectura)

A cidade medra nun espazo agrícola, segundo a técnica e xéranse unhas actividades, reflexo da necesidade e do uso.

Metodoloxía: parcelario orixinal /parcelario de mobilidade/ parcelación urbana

 

O parcelario. Arquitectura do solo que se podería estudiar a través do uso. É testemuña da actividade, o duso, movilidade, vida da poboación. O primeiro parcelario responde a unha rede de tipo agregativo, as pezas engándense unhas ás outras ao redor do núcleo. Nace da bontade de unir o núcleo coa sua zona de cultivo. A él superponse un parcelario de mobilidade, as estradas. A través do parcelario podemos entender a historia e as distintas fases de colonización dese territorio.

 

A parcelación urbana, habitualmente cuadrícula para maior aproveitabilidade, é proxectada. Estes tipos xéranse e combínanse (territorio mesturado)

 

O territorio estúdase a través de formas, vestixios. Ver as xerarquías no espazo. Entender os puntos singulares (muros, noiros, taludes, puntos de encontro...) 

 

Os camiños

Los caminos en la historia de España. Gonzalo Menéndez Pidal. 1951. 

España y sus caminos. Gonzalo Menéndez Pidal 1992

Historia de los caminos y el transporte. Claudio Boada

 

Camiños. sendeiros. Lévan ao parcelario. Do núcleo a fora. Responde á necesidade de ir aos cultivos (por costume). Nace do coñecemento do sitio, depende da súa tecnoloxía. (o camiño do carro ten algo máis ca o ancho do carro 1,60m que se modifica ao chegar o tractor) Os vestixios dos camiños explican a sociedade.

 

Historia dos camiños. Os romanos transforman o camiño de necesidade a tránsito. Proxectos das calzadas romanas. Miden a carga e pendente en base á pendente cara abaixo. Aparecen as primeiras pontes. Aparece o xugo flexible (forma de atar o animal ao carro) É unha vía para colonizar (importancia tamén dos portos, dirixindo a estructura dos camiños)

 

Camiños na Idade Media. Desaparecen. Xorde a relevancia dos puntos de entrada na muralla. Na I.M. sustitúese o camiño coñecido por múltiples trazados. Xorden os mosteiros. Camiños conectados. Comezan a xurdir as cidades e feiras. Unen a producción agrícola co seu mercado. Os mosteiros non teñen feiras, pero están nos lugares máis axeitados para a vida. A feira é o lugar máis accesible, o mosteiro está no lugar máis conveniente.

 

No S XV. Os Reis. Significación de posto de seguridade no camiño. Organízase o tráfico pola necesidade de transporte. S XVI aparece o correo. No XVIII o primeiro plan de rede viaria (cos Borbóns) Camiño ligado ó progreso (comunicación e modernidade) Vencellados aos camiños situaranse os demáis elementos

 

O camiño pasa a ser organizador e punto de localización dos distintos elementos da vida urbana e social.  No XIX aparece o ferrocarril. Cando pasa polo territorio divídeo. Ó seu carón desaparece o parcelario. Só se significa na estación. Alí xurdirán varios puntos de comunicación e accesibilidade. O tren artella o territorio a través das súas estacións.

 

Hoxe en día volve a ser unha gran transformación (AVE, autovías, autoestradas) rompen o territorio. Xeran outro parcelario. Nos puntos de conexións aparecen outras relacións, os poligonos industriais.

 

Camiño=enerxía

 

A arquitectura é o espazo no que se desenvolve a vida da comunidade. A residencia é a arquitectura estable do territorio. É elemento de adaptación, explica o territorio, é instrumento agrario e mostra os desexos e necesidades da sociedade.

Estudio da vivenda rural

Vivenda= célula mínima, compoñente básico do núcleo. Conceptos de protección, relación co lugar e superviviencia relaciónanse con ela. A vivenda rural, especificada por caracteres que a cualifican "agrícola, rural, popular, anónima"

 

É unha vivenda anterior á revolución industrial. suxeita á economía agraria. Organización familiar. Dependente do medio.

 

• Popular (responde a patróns dunha época)
• Anónima (pautas compartidas, non precisa de proxectista)
• Agrícola (depende dun sistema económico concreto)

 

Responde a patróns establecidos no tempo. ¿cal é o interés do seu estudo hoxe? É o último escalón na evolución no proceso adaptativo. Reflexa a creación de condicións para adaptarse ao medio. Exemplo de control e adaptación ao medio. É mostra dunha cultura que existiu e deixa pegada. É un elemento de investigación. Valor etnográfico cultural, antropolóxico, etc. A través da súa adaptación explica os procesos de colonización do territorio. Ten un valor sentimental, lembra unha vida sen especulación, intermediarios, etc. un tempo perdido.

 

Estudo para obter datos de sobre o que é arquitectura.

 

No estudo da vivenda popular obteñense datos para enfrentarnos ó problema real. ¿por qué suscita interes? Nos anos 60, exposición no MOMA, expúxose "Arquitectura sen Arquitectos" de Rudofsky. Arquitectura do poder vs arquitectura que reflexa a vida diaria do home e denominaa arquitectura popular (mostra o xeito de vida da xente nun momento concreto)

 

Amos Rapoport: Vivenda e cultura 1972. Tamén ve o interese na arquitectura popular. Ve a arquitectura como reflexo dos cambios sociais.

 

Chirtopher Alexander. Linguaxe de patróns. 1977. Reflexións de pautas culturais que establecen formas de espazos de uso. Pautas culturais formalízanse na arquitectura, que amplían o concepto de arquitectura.

 

Escrito de Ignasi de Solá Morales, sobre a arquitectura popular. 1984. Fronte ó coñecemento ilustrado, extraer os valores da arquitectura popular. Arquitectura ó marxe de calquera valor formal, encerra os valores humanos tradicionais e usa unha tecnoloxía baseada nas posibilidades formais dos materiales.

 

¿Valores? Xeito de vivir da xente e posibilidades dun material. Frente á tecnoloxía agresiva (muro cortina) a tecnoloxía pasiva (galeria). Uso de tecnoloxía axeitada ó lugar fronte á tecnoloxía especulativa.  Buscar as alternativas á arquitectura tecnolóxica.

 

Manolo Gallego. Arquitectura popular é a resposta á necesidade de habitar. A fiestra é a relación interior exterior, relación co lugar, relación do privado co mundo onde se vive. Estudo dos elementos que compoñen a arquitectura.

 

¿Cómo estudiar a vivenda rural?

 

1. Punto de vista ecolóxico. Etapa do proceso adaptativo do home ó medio. Entendémola como un artefacto que se adecúa na sua funcionalidade ás condicións no medio. ¿cómo se accede? ¿como abre a porta? ¿control climático? (ex fiestras)¿hacia onde mira?
2. Punto de vista xeográfico, liberada de prexuizos culturais, entendémola como ferramenta agraria, como un utensilio máis. É para usar. Condicións de refuxio e protección. Vencellada a arquitecturas complementarias, faiado, horta, hórreo, eira, corte... etc
3. Punto de vista etnográfico-cultural. Casa despréndese da funcionalidade, representando a cultura colectiva, dos convenios, representación familiar das pautas culturais colectivas. Ex cruz e lanza no hórreo, decoración da fiestra, gran chimenea. Permite ver a época de que é, e a transformación acadada ó longo do tempo. Buscar as pautas culturais máis profundas. Ex timbres en Amsterdam.Descubrir que elementos representan pautas culturais adquiridas ao longo do tempo.

 

Cultura. Uso humano. Tecnoloxía

 

¿como se usa e a que momento responde?

Partindo dun pequeno elemento (vivenda rural) somos quen de comprender o territorio. A área cultural é determinante para comprender o territorio. O xeito de aprender é valorar como inflúe a obra arquitectónica no seu entorno, que nos suxire, que nos fai pensar, xa que a arquitectura é a resposta creativa ó problema que se lle presenta.

 

Temos que ser quen de aprender tanto de Siza coma de Koolhaas coma da arquitectura popular. A arquitectura non é para falala con quen non a entende, nin nunha cafetería. É para reflexionar sobre ela, estudiala para o aprendizaxe propio.

 

Comprender o territorio->debuxos
Comprender a arquitectura->análise de elementos.

Alquerías y poblados.

Alquerías y poblados. Emery Jones.

O territorio está continuamente cambiando, prodúcese a adaptación porque hai unha necesidade, a necesidade de subsistencia. Pero tamén hai un factor novo, o instinto de protección que é complementario á necesidade de subsistencia.

A primeira creación de arquitectura é a creación de protección, dos enimigos ou das condicións meteorolóxicas... O lume é un perigo pero tamén axuda para cociñar, agricultura, protección dos animais...

¿Como nos protexemos? O primeiro é a elección do lugar. Protección do vento, ter cerca o lugar de cultivo... O seguinte que temos que ter en conta é coñecer os materiais dos que dispoñemos, é dicir a elección da técnica e da materia prima do lugar. Isto relaciona o lugar co material e introduce outro elemento de relación que é a técnica. Protexémonos coa elección do lugar, cos materiais do entorno. Cada vez que empregamos un material, facémolo empregando unha tecnoloxía, e polo tanto unha arquitectura.

A tecnoloxía irá vencellada ao material, novos materiais implican novas tecnoloxías. Cando loitamos contra algo coñecido podemos usar a técnica. Pero cando é algo que non coñecemos necesitamos usar a simboloxía. A simboloxía polo tanto está relacionada coa cultura e transmítexe. (cruz e lanza na cima dos hórreos)

O hábitat é unha relación cultural. Método de estudo:

1. Emplazamento: relación da parcela coa súa casa. Como está orientada, se ten ou non construccións complementarias, situación dentro da parcela, ... (relación casa-finca)
2. Características esquecéndose do emplazamento, estudamos a relación entre os elementos construídos, tamaños, relacións, densidades (relación casa-casa)
3. Distribución: se cambiamos de escala vemos como están formados os núcleos, vemos as rexións... (relación núcleos-entorno) Cando existe máis dispersión é porque hai máis seguridade. Cando están máis concentrados significa que se necesita protección.